Zich verbeteren of streven naar perfectie? Nu iedereen moet leren zich beter te voeden, sneller te werken, zijn psyche te versterken … dat zorgt ervoor dat de perfectibiliteit meestal een zoektocht naar perfectie wordt.
Al is er een hemelsbreed verschil is tussen perfectibiliteit en perfectie, dan probeert de maatschappij ons te overtuigen, en dit op een verderfelijke manier, dat we steeds hoger moeten, zelfs hoger dan onze limieten, om perfectie te bereiken. Kortom, de zoektocht naar de perfecte vrouw of man. De perfectibiliteit, in de zin die de Lichten het gaven in de 18de eeuw (de periode waarin de Vrijmetselarij ontstond), is een humanistische basisvoorwaarde; dit ideaal impliceert een lange tijd en een wil tot permanente verbetering, van volharding …
En wat daarvan in de 21ste eeuw? Onze hypergeconnecteerde maatschappij is vaak een maatschappij van ogenblikkelijkheid die beetje bij beetje deze basisvoorwaarden laten afglijden naar waarden die het perfectionisme kenmerken. Een reeks routines, conditioneringen, levenswijzen die ons dwingen de lat steeds hoger en eerder te hoog te leggen om ze te bereiken. Dit constant zoeken is vermoeiend en frustrerend omdat de perfectionist nooit tevreden is met wat zij bereikt.
Onafhankelijk of het haar privé of professioneel leven is, de perfectionist definieert zich door welbepaalde attitudes en houdingen:
- ze beschouwt alles wat de perfectie bereikt als onaanvaardbaar;
- omdat alleen de perfectie aanvaardbaar is, stelt ze zichzelf onbereikbare objectieven
- omdat de onbereikbare objectieven zich opstapelen en ontgoocheling op ontgoocheling met zich meebrengen, voelt ze zich bij elke mislukking steeds wat minder.
Als onze wil naar perfectionisme ons toelaat vooruit te gaan, te groeien, indien het perfectionisme een noodzakelijke kwaliteit kan zijn, dan kan het ook een handicap, een echte lijdensweg zijn omdat ze ook op overdreven wijze de schuldgevoelens vergroot, de angst voor mislukking, het oordeel van de anderen, wanneer het verhindert te handelen zolang alles niet perfect is, wanneer de kwaliteit van de acties belangrijker wordt dan de weg en het doel, wanneer de ontevredenheid, het berouw en de druk blijvend zijn. Onze maatschappij werpt ons modellen toe en hamert er volledig afgewerkte ideeën in: hoe ben ik … een goede leraar, een goede moeder, dynamisch, goede kok, mooi, verleidelijk, competitief … Via televisie, magazines of boeken geeft ze ons trucs en tips om het te worden. Deze miraculeuze recepten conditioneren ons zeer vaak dingen te kopen die de illusie geven het ideaal te bereiken. Ze laten ons geloven in een bereikbare utopie, in werkelijkheid een kinderlijke realiteit waarin we welbehagen consumeren zoals om het even welke andere etenswaar.
Wat denken de psychologen? Ze hebben bewezen dat het perfectionisme meerdere facetten heeft, sommige adaptief en zelfs wenselijk, andere problematischer. We praten over twee vormen van perfectionisme: zoals Tal Ben Shahar (2011) het voorstelt: we kunnen perfectionist zijn of optimalist. De perfectionist ziet de route in rechte lijn, ze is bang van de mislukking, concentreert zich op de bestemming, analyseert in ja-of-nee, heeft een defensieve attitude, is een muggenzifter, is hard met zichzelf en anderen, star, statisch. De optimalist ziet de route in een oneffen spiraal, ze leert van haar mislukkingen, concentreert zich op de route en de bestemming. Haar aanpak is complex en genuanceerd, staat open voor externe meningen; mild, aanpasbaar en dynamisch. Ze is vooral in staat de werkelijkheid te aanvaarden met, wat ze noemt, het goede en het slechte, het aangename en het pijnlijke en ze is in staat haar eigen natuur in overweging te nemen. Indien de wens zichzelf te verbeteren deel uitmaakt van de menselijke natuur en ons helpt door zowel persoonlijke als sociale vooruitgang dan zal het, indien tot het uiterste gedreven, meer slecht doen dan goed en het wordt in psychologische studies gekoppeld aan depressie, professionele uitputting, humeurschommelingen, angstgevoel, eetstoornissen, slapeloosheid, enz.
Over het algemeen begint mikken op optimalisme met het bewust worden en onze limieten te aanvaarden. Het houdt de wil in datgene wat mogelijk is zo goed mogelijk te doen, om vervolgens te besluiten verder vooruit te gaan. Deze klik vraagt ook om te leren onze fouten en mislukkingen te aanvaarden. We moeten dus die attitude vermijden die ons te vaak over onszelf te streng laat oordelen. Integendeel, we moeten de kans zien lessen te trekken die ons in staat stellen door te proberen vooruit te gaan, meer en meer. In zijn boek “Les vertus de l’échec” zegt Charles Pépin dat mislukken (rater) rijmt op vrijheid (liberté). Omdat we falen, zijn we vrij. Zich toespitsen op het perfectionisme in plaats van op de perfectie wil dus zeggen op te houden te mikken op een onbereikbaar objectief om zich in te zetten in een herhalend proces. Een cyclus waarbij elk succes, maar ook elke mislukking, een stap is naar het volgende niveau. Een mislukking bereidt ons voor op alle anderen, als we het aanvaarden.
Het perfectionisme waarvan onze maatschappij doordrenkt is, is ook tegenwoordig in de Vrijmetselarij. Optimalist en positief als het ons aanzet tot vooruitgaan, ons te overtreffen, ons te verbeteren, maar soms ook negatief, wanneer het ons belet het woord te nemen uit angst iets doms te zeggen, uit angst beoordeeld te worden, wanneer het ons aanzet de ludieke attitude te ontlopen, het gebrek aan creativiteit. Negatief ook wanneer het van ons het beeld geeft van perfectionistische vrouwen, die diegenen zouden kunnen beangstigen waardoor ze niet aan de tempelpoort durven kloppen hoewel ze zich er zouden ontplooien. Uiteraard heeft ieder van ons in het hoofd het beeld van de ideale vrouwelijke Vrijmetselaar met de waarden en praktijken die ze kenmerkt. Onze waarden van broederlijkheid, vrijheid, gelijkheid, wijsheid, schoonheid en kracht. Zelfs als deze waarden niet veranderen, moeten we anders gaan denken. Onderzoeken wat ze betekenen en hoe ze begrepen worden, vandaag geïnterpreteerd in verband met de vrouwen die we nu, in de 21ste eeuw, zijn.
Zoals de maatschappij evolueert, zo moet ook de Vrijmetselarij evolueren. Het gaat er niet meer om een goede vrouwelijke Vrijmetselaar te zijn zoals men het was in de 20ste eeuw, maar een vrouwelijke Vrijmetselaar van vandaag. De perfectie als te bereiken ideaal? Welke perfectie? Het is de diversiteit van de tempelstenen die er de schoonheid van vormen. Perfectie is noch uniek, noch eenvormig en de perfecte schoonheid bestaat niet. Als men zegt dat de perfectie niet van deze wereld is, dan is ze, zoals een Koreaans spreekwoord het zegt, “een weg, geen einde”. Onze weg naar allen verrijkt zich met de diversiteit waarmee we, dichtbij en veraf, in aanraking komen. Het voedt zich met de zoektocht naar perfectie, maar niet alleen met dat. Ook de imperfectie draagt aan onze rijkdom bij, onze diversiteit, onze schoonheid. Laten we dus een andere kijk wagen, het “perfecte ik” vergeten, veroorloof jezelf je imperfecties, je verschillen en laten we onze weg voortzetten naar onze dromen en onze idealen, met in onze geest de waarden die ons verbinden als gids.
20180911-18
Bibliografie
- Tal Ben-Shahar, “L’apprentissage de l’imperfection”, Belfond, 2010
- M. W. Enns & B. J. Cox, “Perfectionism and Depression Symptom Severity in Major Depressive Disorder”, in Behavior Research and Therapy, 1999, vol. 37, p. 783-794.
- Stéphanie Goron et al., “La dépression postnatale, un diagnostic spécifique ? Analyse des causes perçues par les mères en dépression postnatale et non postnatale: perspective qualitative”, Devenir 2017/4 (Vol. 29), p. 267-291.
- Fabrice Midal, “Foutez-vous la paix – Pour ne plus avoir peur et honte de qui vous êtes”, brief, september 2017
- Florent Schepens, “Introduction”, in Les soignants et la mort, ERES, “ Clinique du travail”, 2013, p. 7-11
- Éric Delassus, “La personne et les éthiques du care”, Recherche en soins infirmiers 2017/3 (N° 130), p. 6-11.
- Sylvie Fortin en Serge Maynard, “Progrès de la médecine, progrès technologiques et pratiques cliniques: les soignants se racontent”, 2012
- Ophélie Ostermann, “Charge mentale: “Le perfectionisme domestique étouffe les femmes”“, 7 februari 2018
- Abdennour Bidar, “Le revenu universel est une utopie réaliste”, 9 juli 2018
- PsyMontréal, “Le perfectionisme”, 17 juli 2014
- Boris Razon, “L’ère des machines invisibles”, Philosophie magazine n°29, Pagina’s 47-51
- Thierry Geerts, “Digitalis ou la Belgique réinventée”, Le Vif n°22, 31/08/2018
- Alexandre Lacroix, “Pour en finir avec l’infini”, Philosophie magazine n°119
- Cédric Enjalbert, “Toujours plus, mais pourquoi?”, Philosophie magazine n°119